Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwanej również dyrektywą o ochronie sygnalistów jest ustanowieniem standardu ochrony prawnej dla osób, które przekazują informację o nieprawidłowościach zauważonych w firmie.
Celem niniejszej dyrektywy jest poprawa egzekwowania prawa i polityk Unii w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających wysoki poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii [1]
Aktualnie w Polsce trwają prace nad projektem ustawy transponującej Dyrektywę do prawa krajowego. Dyrektywa powinna zostać wdrożona do polskiego porządku prawnego do dnia 17 grudnia 2021 roku. Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii przeprowadzenie konsultacji społecznych planuje w trzecim kwartale bieżącego roku. Wprowadzenie zinstytucjonalizowanej ochrony sygnalistów ma służyć lepszemu egzekwowaniu prawa i interesowi publicznemu.
Spis treści
Zakres podmiotowy - kim jest sygnalista?
Sygnalista (ang. whistleblower) zdefiniowany został w punkcie 1 artykuł 4 Preambuły Dyrektywy jako osoba działająca dla organizacji (publicznej lub prywatnej) w kontekście związanym z pracą, zgłaszająca zagrożenia lub szkody dla interesu publicznego. Sygnalistą będzie mógł być każdy, kto dokona zgłoszenia – pracownik, współpracownik (zleceniobiorca, samozatrudniony), akcjonariusz, wspólnik, członek organu zarządzającego, nadzorującego, czy pracownik podwykonawcy, a także wolontariuszy i stażystów, bez względu na to czy otrzymują oni wynagrodzenie.
Zakres przedmiotowy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937
Zgłaszane naruszenia aktów prawnych dotyczyć mogą następujących dziedzin: zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych. Zakres naruszeń może zostać rozszerzony przez przepisy krajowe.[2]
Kogo dotyczą obowiązki wdrożenia procedur zgłaszania naruszenia prawa? [3]
- podmioty prawne w sektorze publicznym (z tego obowiązku mogą być zwolnione gminy liczące mniej niż 10 000 mieszkańców lub zatrudniające mniej niż 50 pracowników),
- wszyscy przedsiębiorcy z sektora usług, produktów i rynków finansowych oraz związani przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
- przedsiębiorcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników (w pierwszej kolejności ten obowiązek będzie dotyczył przedsiębiorców zatrudniających co najmniej 250 pracowników; przepisy nakładające analogiczny obowiązek na przedsiębiorców zatrudniających 50-249 pracowników mają być wprowadzone do 17 grudnia 2023 r.)
- ewentualnie przedsiębiorcy zatrudniający mniej niż 50 pracowników, jeśli tak będzie wynikać z analizy ryzyka uwzględniającej charakter działalności tych przedsiębiorców .
Kanały zgłaszania nieprawidłowości
Państwa członkowskie mogą wprowadzić przepisy przewidujące, że wewnętrzne kanały dokonywania zgłoszeń mogą być wspólne dla kilku gmin lub obsługiwane przez wspólne organy gminne zgodnie z prawem krajowym, pod warunkiem, że wspólne wewnętrzne kanały dokonywania zgłoszeń są odrębne i niezależne od odpowiednich zewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń[5]
Jak powinien wyglądać system zgłaszania nieprawidłowości?
System zgłaszania nieprawidłowości musi[7]
- wskazywać odpowiednie kanały dokonywania zgłoszeń - zarówno pisemnie, ustnie jak i telefonicznie bądź osobiście
- zapewniać poufność danych zgłaszającego
- wskazywać osoby lub wydział, które podejmą działania następcze – zweryfikują zgłoszenie i będą prowadzić dalsze czynności
- zapewniać prowadzenie działań następczych z zachowaniem zasad należytej staran-ności, poufności i bezstronności
- zapewniać przekazanie sygnaliście potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia w ciągu 7 dni oraz informacji zwrotnej o sposobie załatwienia sprawy w terminie do 3 miesięcy
- zapewniać jasne i łatwo dostępne informacje na temat tego, jak i gdzie zgłaszać nie prawidłowości
- zapewniać brak działań odwetowych przeciwko sygnalistom
Środki ochrony – zakaz działań odwetowych [8]
Państwa członkowskie Unii Europejskiej podejmują niezbędne środki, aby zakazać wszelkich form działań odwetowych wobec osób, w tym gróźb działań odwetowych i prób podejmowania działań odwetowych, w tym w szczególności działań odwetowych podejmowanych w następujących formach:
- zawieszenia, przymusowego urlopu bezpłatnego, zwolnienia lub równoważnych środków
- degradacji lub wstrzymania awansu
- przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy
- wstrzymania szkoleń
- negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy
- nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej
- przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia
- dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania
- nieprzekształcenia umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji, gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie
- nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony
- szkody, w tym nadszarpnięcia reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych lub strat finansowych, w tym strat gospodarczych i utraty dochodu
- umieszczenia na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży
- wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług
- odebrania licencji lub zezwolenia
- skierowania na badania psychiatryczne lub lekarskie
Sankcje
Podsumowanie
Podsumowując państwa członkowskie Unii Europejskiej wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 17 grudnia 2021 roku. Na zasadzie odstępstwa w przypadku podmiotów prawnych w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników, państwa członkowskie wprowadzają w życie do dnia 17 grudnia 2023 roku. Jak konkretnie będą wyglądać wymogi i obowiązki w Polsce, przekonamy się za jakiś czas. Jednak już dzisiaj organizacje mogą zacząć przygotowywać się na wdrożenie systemu zgłaszania nieprawidłowości. Z pełnym tekstem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 można zapoznać się na stronie.
[1] [5] [7] [8] [9] DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
[2] A. Chylińska, Opinia Głównego Eksperta ZPP ds. Rynku Pracy ws. Ochrony Sygnalistów, Warszawa, 2021.
[3] Ł. Lasek, Sz. Kubiak i inni, System zgłaszania nieprawidłowości – czy trzeba i warto go mieć?, Wardyński i Wspólnicy, Warszawa 2021, s. 2.
[4] A. Chylińska, Opinia Głównego Eksperta ZPP ds. Rynku Pracy ws. Ochrony Sygnalistów, Warszawa, 2021.
[6] Ł. Lasek, Sz. Kubiak i inni, System zgłaszania nieprawidłowości – czy trzeba i warto go mieć?, Wardyński i Wspólnicy, Warszawa 2021, s. 6.
Jedna odpowiedź
Dziękuje za wiedzę, bardzo rzeczowe i konkretne wiadomości. Polecę napewno znajomym.