Co to jest asertywność?
Rozważania nad asertywnością rozpoczniemy od zdefiniowania słowa asertywność. Słowo asertywność zapożyczono z języka angielskiego tj.: assertive, assertivevess, które oznacza specyficzny sposób zachowania polegający na stanowczym, mocnym, pewnym siebie wyrażaniu własnych opinii lub praw i ujawnianiu na zewnątrz głębokiej wiary we własne umiejętności [1]. Psychoterapeutka, psycholog kliniczny Maria Król-Fijewska definiuje zachowanie asertywne jako.
Zespół zachowań interpersonalnych, wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy, uczciwy, a jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby (osób) [2]
Asertywność charakteryzuje zatem otwarte i uczciwe wyrażanie siebie, które odwołuje się do demonstrowania swoich uczuć, przekonań, poglądów, potrzeb, pragnień i życzeń w sposób uczciwy, bezpośredni i spójny. Człowiek zachowujący się asertywnie pozostaje zgodny z samym sobą co wiąże się z samoakceptacją. Konsekwencją takiego wyrażania siebie jest spójność komunikacji na poziomie werbalnym i niewerbalnym. Osoba asertywna podtrzymuje swobodny kontakt wzrokowy z rozmówcą, przede wszystkim respektuje zasadę szacunku i uznania praw innych ludzi. By lepiej zrozumieć czym jest zachowanie asertywne porównamy je do zachowań przeciwnych tj.: zachowania agresywnego, manipulacyjnego (ukryta agresja) i uległego.
Zachowanie uległe
Zachowanie uległe u człowieka charakteryzuje: brak pewności siebie, podenerwowanie, lęk, brak kontaktu wzrokowego oraz bardzo cicha mowa. Osoby uległe pozwalają innym podejmować za siebie decyzje i często postępują zgodnie z tymi decyzjami. Zachowujemy się ulegle, ponieważ: boimy się odrzucenia, braku akceptacji, nie wierzymy w swoje możliwości, chcemy uniknąć konfliktów, boimy się reakcji innych.
Zachowanie agresywne
Zachowanie agresywne u człowieka charakteryzuje: używanie oskarżeń i wyzwisk, dokuczanie innym werbalnie i psychicznie, głośna mowa sprawiająca wrażenie rozgniewania. Osoby zachowują się agresywnie, ponieważ chcą wyładować złość, pokazać, że są silniejsi, boją się porażki, chcą zwrócić na siebie uwagę innych osób oraz chcą manipulować innymi ludźmi.
Zachowanie asertywne
Zachowanie asertywne charakteryzuje postawa otwarta, odpowiedzialna wobec innych ludzi, broni swojego zdania oraz respektuje to co mówią inni. Zachowujemy się asertywnie, ponieważ nie chcemy ranić innych, szanujemy zarówno siebie, jak i inne osoby, umacniamy swoją samoocenę i pozytywny obraz własnej osoby, jesteśmy uczciwi wobec siebie i innych [3].
5 asertywnych praw osobistych Herberta Fensterheima
- Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć — dopóki to nie rani kogoś innego.
- Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie — nawet jeśli rani to kogoś innego — dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne.
- Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb — dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.
- Bywają sytuacje między ludźmi, w których kwestia praw nie jest oczywista. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu z drugą osobą.
- Masz prawo do korzystania ze swoich praw
Asertywność powiązana jest z szacunkiem do samego siebie oraz z poczuciem własnej godności. Wyżej wspomniany klasyk treningu asertywności udziela następującej rady: Jeżeli masz wątpliwości, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdź czy choćby odrobinę zwiększa ono Twój szacunek do samego siebie. Jeżeli tak, jest to zachowanie asertywne. Asertywność wynika z nauczenia się określonego sposobu reagowania i przeżywania w różnych sytuacjach. Asertywność nie jest wrodzona jest zmienna i zależy od sytuacji. Najważniejszym prawem człowieka jest jego prawo do bycia sobą oraz obrona własnych praw. Każdy człowiek dysponuje swoim czasem, energią i dobrami materialnymi zgodnie ze swoim interesem. Mamy prawo wyrażać własne zdanie, opinie, uczucia, potrzeby i postawy o ile nie naruszają praw innych osób. Podstawą koncepcji zachowań asertywnych jest przekonanie, że człowiek nie tylko ma prawo żyć tak jak chce, ale również, że jest to całkowicie możliwe do wykonania i zależy tylko od niego samego.
Asertywna odmowa
Asertywna odmowa to stwierdzenie bezpośrednie, czytelne, stanowcze i uczciwe. To stwierdzenie zawierające słowo NIE i czytelna informacja jak zamierzamy postąpić. Może zawierać informację o powodzie odmowy, dzięki temu rozmówca zrozumie nasze postępowanie. Na przykład:
– Nie, nie pójdę dziś z tobą na zakupy. Zaplanowałam sobie dzisiejszy dzień w inny sposób.
– Nie, nie pożyczę Ci pieniędzy, ponieważ nie zwróciłaś mi jeszcze poprzednich
By nasza odmowa nie była zrozumiana jako brak sympatii w stosunku, bo odbiorcy możemy dodać zdanie podtrzymujące relacje. Na przykład:
– Nie, nie pójdę dziś z tobą na zakupy. Zaplanowała sobie dzisiejszy dzień w inny sposób. Ale z przyjemnością wybiorę się z tobą na zakupy w przyszłym, tygodniu.
Asertywna odmowa nie zawiera usprawiedliwień i pretensji, najlepszym argumentem jest odwołanie się do swoich osobistych preferencji lub postanowień. Osoba odmawiająca informuje o swoich zamierzeniach i wyjaśnia swoje motywy – nie prosi zaś o pozwolenie.
Asertywne przyjmowanie ocen
Ocenianie postępowania drugiej osoby zazwyczaj budzi wiele emocji zarówno negatywnych jak i pozytywnych. Profesor Ryszard Poprawa z Uniwersytetu Wrocławskiego wyróżnił pięć zasad asertywnego radzenia sobie z krytyką [5]:
- Najlepiej potraktować negatywną ocenę skierowaną pod swoim adresem jako czyjś subiektywny sąd. Nie jest to jedyna opinia na twój temat i nie jest to uniwersalna, niepodważalna prawda – jest to tylko czyjś sąd. Ocena twojej osoby jest tylko w twoich rękach i to od ciebie zależy jak na nią zareagujesz.
- Każdy z nas ma prawo do obrony własnej osoby, zachowania godności osobistej i domagania się szacunku ze strony innych ludzi. Każdy popełnia błędy i nikt nie jest doskonały. Możemy jedynie zmienić swoje zachowanie i naprawiać popełnione błędy.
- Każdy z Nas musi uznać prawa innych osób do posiadania własnych przekonań, do wyrażania ocen i subiektywnych sądów.
- Każdy sam rozsądzi, czy zgadza się czy nie zgadza się z usłyszaną oceną.
- Każdy powinien mówić tylko o swoich przekonaniach, nie oceniać drugiej osoby i jej wypowiedzi. Zamiast używać zwrotów takich jak: „Ty masz rację; Ty nie masz racji; Twoje zdanie jest” – użyj zwrotów: „Ja uważam; Ja sądzę, Moje zdanie jest”.
Przyjmowanie pochwał również sprawia wielu osobom trudności. Czasami bywają takie sytuacje, że osoba chwalona szuka argumentów by zaprzeczyć opinii, nie dopuszcza do przyjęcia pochwały. Dlatego warto asertywnie rozwiązać problem i przyjąć postawę „jestem w porządku”, tym samym zaakceptować subiektywną opinię osoby, która ją wygłasza.
Przykładowe techniki asertywnej postawy
Technika zdartej płyty
Polega na upieraniu się przy swoim zdaniu, na powtarzaniu tego samego zwrotu, w sposób spokojny i klarowny.
Przykład zastosowania techniki zdartej płyty:
- Chodź, spóźnimy się na lekcję!
- Nie, nie chcę się spóźnić.
- Ale chodź, spóźnimy się, pogadamy sobie!
- Nie, nie chcę się spóźnić.
Technika jujitsu
Polega na nieprzeciwstawianiu się argumentom osoby, która nas o coś prosi. Pokazujemy, że szanujemy i rozumiemy jej racje. Jednak grzecznie odmawiamy, np. mówiąc: „niestety nie mogę; przykro mi ale nie mogę; jak będę mógł, to pomogę”
Przykład zastosowania techniki jujitsu:
- Słuchaj, wczoraj pomogłam Ci w sprzątaniu, to teraz Ty mi pomóż!
- Przykro mi, teraz nie mogę. Jak będę mógł później, to z chęcią Ci pomogę.
Technika zasłona dymna
Polega na pozornym akceptowaniu kierowanej pod naszym adresem krytyki, bez wdawania się w dyskusję – „A ha, a ha…, na tak, no tak….., yhm, yhm,…” Technika skuteczna w sytuacji agresji słownej.
Technika trzyczęściowe zdanie
Polega na rozbudowaniu wypowiedzi, w której mówimy o tym co słyszymy, przekazujemy swoje uczucia i informujemy o tym czego chcemy.
Przykład zastosowania techniki trzyczęściowego zdania [6]:
- Jak ty to zrobiłeś?! Jak zawsze jesteś niedokładny, wszystko robisz na odwal.
- Kiedy mnie krytykujesz, sprawiasz mi przykrość, proszę nie mów tak.
Podsumowanie
Osoby asertywne mają jasno określony cel, własne zdanie i potrafią kontrolować swoje emocje. Stawiają sobie realistyczne cele możliwe do wykonania. Nie boją się oceny, krytyki czy odrzucenia. Dostrzegają swoje sukcesy i mocne strony. Ludzie asertywni mają lepsze relacje między ludźmi. Asertywność nie jest wrodzona, to umiejętność, której każdy z Nas może się nauczyć za pomocą treningu asertywności.
[1] R. Poprawa, Asertywność. Główne założenia, zasady i procedury asertywnego radzenia sobie w życiu, Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017.
[2] M. Król-Fijewska, Trening asertywności, Polskie Towarzystwo psychologiczne, Warszawa 1993, s.9.
[3] J. Kardaś, A. Olczak, Asertywność – na nią nigdy nie jest za późno, materiał udostępniony w internecie
[4] M. Król-Fijewska, Trening asertywności, Polskie Towarzystwo psychologiczne, Warszawa 1993, s.83.
[5] R. Poprawa, Asertywność. Główne założenia, zasady i procedury asertywnego radzenia sobie w życiu, Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017
[6] J. Kardaś, A. Olczak, Asertywność – na nią nigdy nie jest za późno, materiał udostępniony w internecie
